Schietpartij op de Dam
7 mei 1945: van vreugde tot verdriet
In 1945 brak langzaam maar zeker feest uit nadat op 5 mei 1945 de Duitse troepen capituleerden in Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken. Na vijf jaar bezetting leek de vrijheid eindelijk heroverd. Twee dagen later, op 7 mei 1945, verzamelden Amsterdammers zich op de Dam om de bevrijding te vieren en te wachten op de aankomst van de geallieerden. Wat een feestelijke dag had moeten zijn, eindigde in een tragedie toen Duitse soldaten het vuur openden op de menigte. Deze schietpartij kostte tientallen mensen het leven en liet diepe sporen na in de geschiedenis van de stad.
Euforie en onzekerheid
Hoewel de bevrijding formeel op 5 mei was uitgeroepen, waren nog niet overal in het land de geallieerde troepen gearriveerd. In Amsterdam waren nog veel gewapende Duitse soldaten aanwezig, ondanks het feit dat zij op papier hun wapens moesten neerleggen. Pas als er Nederlandse vlaggen in de stad gehesen waren, was de stad veilig verklaard. De stad bevond zich daarmee in een situatie van euforie, maar ook van onzekerheid. Terwijl de bevolking feestvierde, hingen nog niet overal Nederlandse vlaggen.
Op 7 mei verzamelde zich een grote menigte op de Dam, het hart van de stad. Mensen dansten, zongen, zwaaiden met vlaggen en wachtten op de intocht van de geallieerden. Britse verkenners waren al in de stad aanwezig en reden met hun voertuigen door het centrum. De opluchting en vreugde waren voelbaar – eindelijk was de oorlog voorbij, dachten velen. Er waren echter ook pamfletten uitgedeeld, met de boodschap dat de bevrijders die dag niet zouden komen. De overgebleven Duitse soldaten waren overigens ook al overgebracht naar het Paleis op de Dam, als onderdeel van de operatie Three Castles door de Binnenlandse Strijdkrachten (BS).
Chaos op de Dam
Rond drie uur ’s middags escaleerde de situatie, er werden plotseling schoten gelost door Duitse militairen. Op het balkon van de Grote Club aan de hoek van de Dam en de Kalverstraat – een gebouw dat destijds dienstdeed als uitkijkpost voor Duitse soldaten – stonden leden van de Duitse Kriegsmarine. Mensen renden in paniek alle kanten op. Sommigen vluchtten richting de steegjes rond de Dam, anderen verscholen zich achter trams of op de grond. Sommigen verscholen zich ook achter draaiorgel Het Snotneusje, wat later een symbool voor de gebeurtenis is geworden. De schoten hielden enkele minuten aan. Getuigen beschrijven hoe de vreugde omsloeg in doodsangst. Overal lagen gewonden, bloed, persoonlijke bezittingen. Het was totale chaos. Na een strijd van twee uur weten de Binnenlandse Strijdkrachten de situatie te beëindigen.
Verschillende verhalen
Wat er precies gebeurde is tot op de dag van vandaag niet helemaal duidelijk. Er gaan verschillende verhalen rond: volgens sommigen begonnen Nederlandse verzetsleden of leden van de BS de Duitsers te provoceren of te ontwapenen. Dit was een probleem, aangezien de geallieerden met de Duitse troepen had afgesproken dat alleen de Canadezen hen mocht ontwapenen. Toch waren de Binnenlandse Strijdkrachten bezig met operatie Three Castles, onder leiding van de naar Nederland gevluchte Oostenrijker dr. H.A.L. Trampusch. Een andere theorie is dat er verwarring ontstond toen een arrestatie werd uitgevoerd. Wat zeker is, is dat Duitse Mariniers plotseling vanaf het balkon met machinegeweren het vuur geopend hadden op de nietsvermoedende feestvierende menigte beneden.
Slachtoffers en de nasleep
Volgens officiële cijfers vielen er minstens 32 doden en raakten rond de 100 mensen gewond. Ooggetuigen en latere onderzoeken suggereren dat het werkelijke dodental en aantal slachtoffers mogelijk hoger lag. Er waren jonge kinderen onder de slachtoffers, ouderen, feestvierders van alle leeftijden. Het verdriet was intens. Juist op het moment dat de vrijheid gevierd werd, werd de stad opnieuw geconfronteerd met oorlog en geweld. De volgende dag, op 8 mei, arriveerden Canadese troepen daadwerkelijk in Amsterdam en werden de laatste Duitse soldaten ontwapend. Maar voor velen had de vreugde een bittere nasmaak gekregen.
Lange tijd was de schietpartij op de Dam een relatief onderbelicht hoofdstuk in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Pas decennia later kwam er meer aandacht voor de gebeurtenis. In 2010 werd op initiatief van nabestaanden en historici de Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945 opgericht, met als doel het verhaal levend te houden en de slachtoffers te herdenken. Sindsdien vindt jaarlijks op 7 mei een herdenking plaats op de Dam. Nabestaanden, ooggetuigen en geïnteresseerden komen samen bij een plaquette die herinnert aan de slachtoffers.
