Bevrijding van de Waddeneilanden
Beter laat dan nooit
Lang niet iedereen weet dat de Nederlandse Waddeneilanden: Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog in de Tweede Wereldoorlog het laatste stukje van Europa was dat werd bevrijd. Het bevrijden van Nederland was sowieso geen doel op zich voor de Geallieerden; zij wilden gewoon snel naar Duitsland optrekken om zo mogelijk als eerste in Berlijn te arriveren. Dat ze daarbij op de flanken van die opmars delen van ons land bevrijdden was mooi meegenomen. En zo geschiedde.
Europa bevrijd
Op 4 mei 1945 tekenden de Duitsers, aan tafel bij veldmaarschalk Bernhard Montgomery, op de Lüneburgerheide de overgave van alle Duitse troepen in Noordwest-Europa – in totaal bijna 1.000.000 militairen. In Nederland werd dat in Wageningen nog eens dunnetjes overgedaan. De algehele, onvoorwaardelijke overgave van de hele Duitse Wehrmacht werd getekend op 8 mei 1945, VE-day (Victory in Europe day). Omdat het in Berlijn toen al 11 uur ’s avonds was, viel dat in Moskou net op 9 mei, waardoor de Russische herdenking altijd op de 9e is.
Niet overal ook echt helemaal afgelopen
In de praktijk was het op dat moment nog niet overal pais en vree. In een deel van Letland (door de Duitsers Kurland genoemd) werd nog een tijdje doorgevochten en ook op andere plaatsen vonden nog schermutselingen plaats. Het officieel laatste gevecht van de Tweede Wereldoorlog was de Slag bij Odžak, tussen fascistische Kroaten en Joegoslavische partizanen in het huidige Bosnië en Herzegovina. Dat gevecht was pas op 25 mei afgelopen.
Maar daarmee was niet héél Europa ook daadwerkelijk van de Duitse bezetters af. De allerlaatste stukjes die werden bevrijd waren de Nederlandse Waddeneilanden. De Canadezen, die half april Friesland bevrijdden, kregen de opdracht voorlopig geen actie tegen het Nederlandse deel van de Waddeneilanden te ondernemen, tenzij ze vanaf de eilanden onder vuur zouden worden genomen door de Duitse artillerie. Dat gebeurde niet, en op 8 mei 1945 waren alle eilanden dus nog steeds onder Duitse controle.
Texel en de Georgiërs
Op Texel bevond zich een contingent Georgische militairen. Het 822ste bataljon was een eenheid van het Georgische Legioen in Duitse dienst. Zij kwamen in april 1945 in opstand tegen de Duitsers. De muiterij werd met harde hand neergeslagen en er woedden zes weken lang hevige gevechten. 565 Georgiërs, 120 Texelse burgers en ongeveer 350 Duitsers kwamen daarbij om het leven. Een paar honderd Georgiërs werden door de plaatselijke bevolking verstopt voor de Duitsers en overleefden alle ellende. Pas op 20 mei arriveerden de eerste Canadezen en was Texel eindelijk vrij.
Terschelling, Vlieland en Ameland
De Waddeneilanden vormden in de oorlogsjaren een deel van de Atlantikwall, de gigantische, door de Duitsers aangelegde kustversterking die liep van noord-Noorwegen tot de Spaanse grens. Honderden bunkers, versperringen en geschutsopstellingen werden op de eilanden aangelegd. Alleen al op Vlieland werden 57 betonnen en stenen bouwwerken neergezet. Het betekende dat er in de kleine dorpsgemeenschappen van de eilanden een aanzienlijke militaire aanwezigheid was met alle spanningen, schaarste, repressie en risico’s van dien.
Pas op 26 mei 1945 kreeg een Engelse eenheid in Den Helder opdracht om de bezetting van Terschelling, Vlieland en Ameland te ontwapenen en de laatste Duitsers af te voeren. Deze zogenaamde Jaffa Force, onder leiding van kapitein Johnston, deed precies dat. Op respectievelijk 30 mei, 31 mei en 3 juni werden de eilanden eindelijk bevrijd.
Ten langen leste: Schiermonnikoog
Ook op Schiermonnikoog was een groot Duits garnizoen aanwezig, dat de luchtdoel- en kustartillerie bemande. Er zaten in de oorlog meer Duitsers dan eilandbewoners op Schier. Toch was de sfeer na 5 mei nog redelijk gemoedelijk. Dat veranderde met de komst van ongeveer 120 SS’ers en SD’ers die uit Groningen waren gevlucht. Zij waren het personeel van het beruchte Scholtenhuis, het hoofdkantoor van de Sicherheitsdienst in de stad. De verhoudingen kwamen daardoor ook bij de Duitsers onderling op scherp te staan: het garnizoen zat niet per se op deze nazi’s te wachten. Eind mei werd deze groep oorlogsmisdadigers onder valse voorwendselen (ze zouden zogenaamd als gewone krijgsgevangenen worden behandeld) afgevoerd en gevangengezet in Groningen. De laatste Duitsers verlaten het eiland uiteindelijk pas op 11 juni. Daarmee was ook het aller- allerlaatste stukje Nederland eindelijk bevrijd.
"Niet veel mensen weten dat de Nederlandse Waddeneilanden echt het aller-, aller- allerlaatste stukje West-Europa vormden dat werd bevrijd. Op Schiermonnikoog vertrok de laatste Duitser pas op 11 juni 1945, meer dan een maand na de Duitse capitulatie!" Dirk Staat, conservator
