Van Baltic Air Policing tot East Flank Defenders 2005-2023
Estland, Letland en Litouwen zijn sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 onafhankelijke staten. In 2004 werden zij lid van de NAVO en de Europese Unie. Sindsdien is de luchtruimbewaking (Air Policing) een gezamenlijke taak van de NAVO-landen, omdat de landen zelf niet over voldoende moderne vliegtuigen beschikken.
Quick Reaction Alert
De NAVO-landen leveren bij toerbeurt een detachement. In 2005 is de Nederlandse luchtmacht voor het eerst aan de beurt met een detachement van vier F-16’s uit Leeuwarden. De belangrijkste taak is QRA, Quick Reaction Alert. Vliegtuigen van de NAVO onderscheppen militaire of civiele vliegtuigen die zich niet houden aan de communicatieregels binnen het verantwoordingsgebied van de Baltische Staten. Deze QRA is een vredestaak, net als in Nederland.
Toegenomen spanning
De Baltic Air Policing was een kleinschalige routinemissie die voortkwam uit verplichtingen van de NAVO-landen, totdat in 2014 de veiligheidssituatie veranderde in Europa. In dat jaar annexeerde Rusland de Krim, werd de MH-17 boven Oekraïne neergeschoten en begon de oorlog in de Donbas, het oostelijk deel van Oekraïne. Toen zijn er, in naam van Enhanced Forward Presence, steeds meer militairen aan de oostgrens van de NAVO gelegerd.
Patrouilleren langs de grenzen
Ook werd de intensiteit van de Baltic Air Policing opgeschroefd. Tegenwoordig patrouilleren NAVO-squadrons ook vanuit Polen en Roemenië langs de grenzen met Oekraïne. Ook in de Baltische Zee is de militaire activiteit toegenomen, zowel van de Russische luchtmacht als van de marine. Alleen al in 2016 waren er 110 QRA onderscheppingen vanaf de drie vliegbases in de Baltische staten. Dat zijn er twee per week. Veel Russisch vliegverkeer van en naar de enclave Kaliningrad – ingeklemd tussen Polen en Litouwen – gaat opzettelijk te dicht langs NAVO-grondgebied.
Oorlog in Oekraïne
Met de invasie van het Russische leger in Oekraïne in februari 2022 is de dreiging verder toegenomen. Een grootschalige, conventionele oorlog direct grenzend aan de NAVO heeft ervoor gezorgd dat nog meer troepen aan de oostgrens gelegerd worden en dat materieel verplaatst wordt van de VS naar Europa. NAVO-landen verhogen hun defensiebudgetten en twee landen in Noord-Europa voelen zich dermate bedreigd dat ze hun lange traditie van neutraliteit opgeven en lid willen worden van de alliantie.
De Nederlandse krijgsmacht draagt bij aan de troepenopbouw en aan de aanwezigheid aan de oostflank. De Nederlandse Marine is aanwezig in de Oostzee en de landmacht levert eenheden aan de Enhanced Forward Presence in de Baltische Staten. De luchtmacht patrouilleert vanaf vliegbasis Volkel met F-16 vliegtuigen en vanuit Polen met F-35’s (situatie april 2023). De geplande uitfasering van de F-16’s verloopt daarmee anders dan vooraf gedacht.
East Flank Defenders
NAVO-squadrons die betrokken zijn bij de verdediging van de oostflank van de NAVO, noemen zich East Flank Defenders. Deze squadrons zijn tegenwoordig te herkennen aan speciale patches. De Nederlander Karel van Broekhoven en de Duitse ontwerper Rainer Hentschke hebben de patches bedacht en ontworpen. De patches dragen de naam en het embleem van het squadron, laten de grens van het NAVO-verdragsgebied duidelijk zien, en hebben als spreuk ‘We believe in Ghosts’. Het begon klein bij een Amerikaans squadron in Duitsland, toen sprong het over naar Nederland en inmiddels zijn er honderd squadrons betrokken bij deze actie. Voor zover bekend is, is iets dergelijks nooit eerder voorgekomen in de militaire luchtvaart. De Nederlandse squadrons die meedoen zijn 312 squadron (F-16), 322 Squadron (F-35), 313 Squadron (F-35) en 860 Squadron (NH-90).
The Ghost of Kyiv
Waar komt de spreuk vandaan? Op sociale media ging in de eerste dagen van de Russische inval in februari 2022 het verhaal rond over een Oekraïense gevechtsvlieger met de bijnaam ‘the Ghost of Kyiv’. Hij zou op de eerste dag van de invasie zes Russische vliegtuigen hebben neergeschoten. De identiteit van de piloot kon niet worden bevestigd, noch het aantal kills. Later gaf de leiding van de Oekraïense luchtmacht toe dat de Ghost of Kyiv in werkelijkheid niet bestond, maar de legende was geboren. Daarmee ontstond het narratief dat de gehele 40e Tactische Luchtmacht Brigade, verantwoordelijk voor de luchtverdediging boven Kyiv, de Ghosts of Kyiv waren. De NAVO-squadrons die de spreuk We Believe in Ghosts voeren, houden niet zozeer de legende in stand, maar refereren vooral aan de collectieve geest en strijdvaardigheid van de Oekraïners in hun gevecht om het bestaan. Het is een steunbetuiging en een eerbetoon tegelijk.
F-16: 50 JAAR FAST FORWARD
'We Believe in Ghosts' patch te zien
De We Believe in Ghosts patch van 312 squadron, het enige Nederlandse East Flank Defenders squadron dat nog met F-16 vliegt, was te zien in de tentoonstelling F-16: 50 JAAR FAST FORWARD.
"Normaal gesproken doen squadrons er alles aan om zich van elkaar te onderscheiden. Met deze actie tonen zij hun verbondenheid met hun collega’s in Oekraïne." Alfred Staarman - Conservator
