Boni, een legendarische vrijheidsstrijder uit Suriname
Suriname viert deze maand 50 jaar onafhankelijkheid! Suriname was lange tijd een kolonie van Nederland. Conservator Pieter laat graag een paar bijzondere objecten uit onze collectie zien die iets vertellen over de geschiedenis van Suriname. Eén daarvan is de aquarel van Georg Wilhelm Luck. Dit topstuk is verbonden met het verhaal van vrijheidsstrijder Boni.
Guerrillaoorlog
Het verhaal van Boni begint ruim 250 jaar geleden in Suriname. In de achttiende eeuw woedde daar een harde guerrillaoorlog – een gewapend gevecht tussen gewone mensen en het leger. Aan de ene kant stonden de Boni’s, een groep marrons, onder leiding van de legendarische guerrillaleider Boni (ca. 1730–1793). Aan de andere kant vochten de troepen van Louis Henri Fourgeoud (1708–1779), een Zwitserse kolonel in Nederlandse dienst.
Marrons
Marrons waren gevluchte tot slaaf gemaakten. Zij hadden in het dichte regenwoud van Suriname kleine dorpen opgebouwd. Daar wilden zij in vrijheid leven. Het tropisch regenwoud bood bescherming, maar maakte het leven van de marrons ook zwaar. Zij moesten stukken woud kappen voor voedsel, maar tegelijkertijd de dorpen verborgen zien te houden voor de koloniale troepen. Anders was het gedaan met de vrijheid!
Al sinds het begin van de achttiende eeuw pleegden marrons overvallen op plantages. Zij wilden onder andere de tot slaaf gemaakten bevrijden en zochten ook naar eten. De plantage-eigenaren wilden dit voorkomen. Zij begonnen daarom met klopjachten. Lokale inheemsen en tot slaaf gemaakten moesten vechten tegen de marrons. Wie een marron gevangennam of een van hun dorpen vond, kreeg een beloning. In 1730 werd de situatie zo kritiek gevonden dat het leger werd ingezet om tegen de marrons te vechten.
Boni: de vrijheidsstrijder
Boni werd rond 1730 geboren bij de Cottica-Marrons. Zijn moeder was een gevluchte tot slaaf gemaakte. Zijn vader was waarschijnlijk een Nederlandse plantagehouder. Rond 1765 werd Boni de leider van een groep strijders. Die groep werd later naar hem genoemd: de Boni’s.
De Boni’s woonden in een versterkte nederzetting, Fort Boekoe, diep in het moeras bij de Cottica. Van daaruit vielen ze plantages aan. Ze bevrijdden tot slaaf gemaakten, namen wapens en voedsel mee en verdwenen dan weer in het woud. Hun motto was eenvoudig, maar krachtig: “Liever vergaan tot stof dan ons overgeven.” Na lange gevechten werd in 1772 Fort Boekoe veroverd door de koloniale troepen. Boni wist, samen met een hoop andere marrons, te ontsnappen. Jarenlang bleef hij de koloniale troepen te slim af.
Fourgeoud: de meedogenloze kolonel
Nederland wil een einde maken aan Boni’s aanvallen op de plantages. Daarom stuurde Nederland in 1773 kolonel Louis Henri Fourgeoud naar Suriname. Hij vertrok met een expeditieleger van 800 man. Later werd dit aantal verhoogd naar 1.600. Fourgeoud stond bekend als meedogenloos en eigenzinnig. In 1763 had hij namelijk de slavenopstand in Berbice (nu Guyana) neergeslagen.
Het leven van de soldaten in het regenwoud was zwaar. Ze moesten vechten tegen de Boni’s, maar ook tegen de hitte en tegen ziektes. Desondanks trok Fourgeoud maandenlang door de regenwouden. Hij verwoestte dorpen en kostgronden (stukjes land voor het telen van gewassen voor eigen gebruik). Ook nam hij Boni’s gevangen of doodde hen.
In 1776 verdreef Fourgeoud de Boni’s over de grens naar Frans-Guyana. Dit werd door Nederland als overwinning gezien. Toch kwam het verzet van Boni hiermee niet tot een einde. Vanuit Frans-Guyana zette hij zijn strijd voort. In 1778 keerde Fourgeoud ziek en uitgeput terug naar Nederland. Kort daarna stierf hij.
Een zeldzaam inkijkje
Luitenant Georg Wilhelm Luck maakte in 1775 een bijzondere aquarel (een schilderij met waterverf). Dit deed hij tijdens zijn missie in Suriname. Hij maakte onderdeel uit van het leger van kolonel Fourgeoud. Op de aquarel is een legerkamp diep in het Surinaamse regenwoud te zien. Waarschijnlijk is de aquarel onderdeel van een schetsboek dat Luck bijhield in deze tijd.
Deze aquarel is een bijzonder topstuk uit onze collectie omdat deze het dagelijks leven van de koloniale troepen in het Surinaamse regenwoud toont. We zien op de aquarel bijvoorbeeld hoe tot slaaf gemaakten kleding van de soldaten aan het wassen zijn. Verder is de inrichting van het legerkamp eenvoudig. Slapen moest bijvoorbeeld in hangmatten.
Links op de achtergrond staan Nederlandse militairen in blauwe uniformen. De man naast de grote kruik, met een lange blauwe jas zonder rode kraag, is waarschijnlijk Fourgeoud. Op de voorgrond ligt een gewonde soldaat. Onder zijn hangmat ligt een slang. Men dacht dat slangen genezende krachten hadden.
Wat deze aquarel nog meer bijzonder maakt, is dat het een realistisch inkijkje geeft in het koloniale kampleven in de regenwouden van Suriname. Tot voor kort (2017) waren er vooral prenten bekend uit het boek van John Gabriel Stedmans A Narrative of a Five Years’ Expedition against the Revolted Negroes of Surinam (1796). Prenten in dit boek, van bijvoorbeeld William Blake, laten een hoop zien van het leven in Suriname, maar níet het kampleven zo gedetailleerd.
Vandaag de dag
Het verhaal van Boni leeft nog steeds. Vooral in Suriname wordt hij herdacht als een symbool van moed en verzet tegen onderdrukking. Hij wordt niet alleen herdacht in verhalen en liederen. Op plantage Frederiksdorp kun je bijvoorbeeld tijdens een wandeling leren hoe Boni’s strijd verliep en hoe vrijheid werd bevochten. Helaas is er geen portret van Boni uit zijn tijd bekend, maar zijn naam zal nooit vergeten worden.
Notitie voor de lezer: de collectie-objecten getoond in dit artikel worden momenteel veilig bewaard in ons depot. Deze zijn niet tentoongesteld in de huidige opstelling.
"Het verhaal van Boni is een essentieel deel van onze gezamenlijke geschiedenis, een verhaal dat eigenlijk iedereen op school zou moeten leren." Pieter Eckhardt, conservator
