De camera als ooggetuige
Oorlog in Oekraïne vastgelegd door fotograaf Eddy van Wessel
In het Nationaal Militair Museum is de fototentoonstelling War Stories. Ukraine up close te zien. De expositie geeft een indringend beeld van de impact die de langdurige oorlog in Oekraïne heeft op de bevolking. De realistische zwart-witfoto’s tonen niet alleen de pijn en het leed, maar ook hoop en strijdbaarheid. Al lopend door de tentoonstelling dringt ook de vraag zich op wat Eddy van Wessel bezielt om zo dicht bij het gevaar zijn werk te doen. Een recente aanvulling van de expositie laat zien hoe Eddy te werk gaat, en hoe hij zich probeert te beschermen.
Geen 9-tot-5 kantoorbaan
Eddy van Wessel (1965) is de meest bekroonde oorlogsfotograaf van ons land. Als enige won hij vier keer de Zilveren Camera, de belangrijkste prijs voor persfotografie en ook De Tegel, de prestigieuze prijs voor journalistiek. Hij werkt in oorlogs- en conflictgebieden, onder meer in Tsjetsjenië, Irak, Syrië en Oekraïne. Zijn foto’s worden met grote regelmaat internationaal gepubliceerd; in Nederland werkt hij vaak voor dagblad Trouw en Vrij Nederland.
Van Wessel is zelf ook onderwerp van een documentaire: in 2024 verscheen Eddy’s oorlog van regisseur Joost van der Valk. Het laat onder meer zien hoe de fotograaf werkt. Hij vraagt plaatselijke fixers om hem zo dicht mogelijk bij het front te brengen (en is zeer teleurgesteld als dat soms niet lukt) om zijn foto’s te maken. Hij loopt daarbij grote persoonlijke risico’s, vrijwel dezelfde als de militairen ter plekke. De nieuwe objecten in de tentoonstelling geven daarvan een goed beeld.
Kevlar gevechtshelm
Eddy draagt in de voorste linies altijd een helm. Dit exemplaar kocht hij op het internet en is een standaard kevlar gevechtshelm. Het biedt bescherming tegen projectielen en granaatscherven. Om hem – de fotojournalist – te onderscheiden van de Oekraïense gevechtstroepen is de helm zwart gespoten. Een stuk ducttape voor op de helm geeft duidelijkheid over zijn functie: ‘PRESS’.
Scherfvest
Daarbij draagt Eddy altijd een scherfvest – soms abusievelijk ‘kogelvrij vest’ genoemd – dat bescherming biedt tegen projectielen en scherven. Het is een Nederlands militair scherfvest, dat kan worden verbeterd met ballistische inserts. Zo’n insert – in de wandelgangen vaak ‘tegel’ genoemd – is een anatomisch gevormde plaat van keramisch en vezelmateriaal die bescherming biedt tegen kogels, tot een zeker kaliber. Zonder de ‘tegel’ beschermt het vest ook, maar dan vooral tegen shrapnel: granaatscherven en -splinters.
Het vest, door Eddy gekocht in een dumpwinkel, was oorspronkelijk in Woodland-camouflagekleur en door hem zwart gespoten. Voor op het vest draagt hij twee tourniquets: instant knelverbanden om slagaderlijke bloedingen te stelpen. In het vest zelf heeft hij ook een uitgebreide eerste hulp-kit.
Shrapnel
Deze Engelse term heeft geen goede Nederlandse vertaling. Het refereert aan alles wat door de lucht vliegt als een mortiergranaat, artilleriegranaat of raket ontploft. ‘Granaatscherven’ komt er het dichtst bij. Deze dodelijke scherven, afkomstig van Russische raketten, vlogen Eddy tijdens zijn werk als fotograaf om de oren. Hij heeft ze later opgeraapt en meegenomen. Eén zo’n stukje metaal kan gemakkelijk een mens doden.
Camera
Een aantal van de foto’s in de tentoonstelling in War Stories. Ukraine up close is gemaakt met deze analoge camera. De Leica M2 is een beroemde, betrouwbare camera. Robuust ook: in het Ernst Leitz Museum in Wetzlar, Duitsland is een exemplaar te zien dat in de Tweede Wereldoorlog een kogel opving voor zijn eigenaar. De camera deed het niet meer, maar de fotograaf was ongedeerd.
Toiletrol
Eddy krijgt tijdens zijn werk ook spullen als cadeautje of aandenken. Dit populaire toiletpapier, met daarop het portret van Vladimir Poetin, wordt in Oekraïne verkocht. Het is duidelijk hoe de bevolking in Oekraïne over de president van Rusland denkt.
"Wat me trof bij veel van de persoonlijke objecten van Eddy van Wessel was de overeenkomst met de militaire spullen die we al in de collectie hebben. Hij gebruikt letterlijk hetzelfde materieel als de vechtende militairen, want hij loopt dezelfde risico's." Dirk Staat, conservator
Bezoek de fototentoonstelling War Stories. Ukraine up close, met de indringende beelden van fotograaf Eddy van Wessel.
Naar de tentoonstelling
