Collaboreren met de Duitse bezetter
De SS-Freiwillige Legion Niederlande
Binnen het Militaire verhaal van Nederland vormt de Duitse bezetting (1940-1945) een opmerkelijke periode. In Nederland zelf was er in feite geen eigen nationaal leger. De beschikbare Nederlandse militaire eenheden opereerden vanuit het buitenland onder bevelvoering van de regering in ballingschap in Londen, veelal ondergebracht in geallieerd verband. Maar, er waren ook Nederlanders die gedurende deze jaren in de gewapende strijd met de Duitsers zijn meegegaan.
Collaboratie
Vanaf 1940 richtte de Duitse bezetter militaire eenheden op bestaande uit Nederlanders. Hoewel ze deel uitmaakten van de Duitse krijgsmacht, werden ze nog steeds als Nederlands gezien. Bekendste hiervan is de Nederlandse SS, die als doel had Nederland op te laten gaan binnen het Groot-Germaanse Rijk. In 1941 werd ook het ‘Freiwillige Legion Niederlande’ opgericht. Zij vonden juist de Nederlandse eigenheid belangrijk en wilde die behouden. Het nationalistisch denken was hier vooral Nederlands gericht en niet het opgaan in een breder verband. De ene Nederlandse nationaalsocialist bleek duidelijk de andere niet te zijn.
Strijd tegen het Bolsjewisme
Op 22 juni 1941 viel Hitler-Duitsland de Sovjet-Unie binnen. Daarmee werd de strijd aangegaan tegen het Bolsjewisme. De Duitsers zetten verschillende ondersteuningsacties op in de strijd tegen het communisme. Met dat motief is het idee ontstaan om vrijwilligers te werven in de bezette landen om mede de inval in de Sovjet-Unie te ondersteunen. Het ‘Vrijwilligers Legioen Nederland’ werd opgericht, met goedkeuring van de rijkscommissaris (Seyss-Inquart), om ‘onder eigen vlag en eigen officieren aan den strijd [te gaan] deelnemen’.
Moeizame werving
De aanmeldingen vielen uiteindelijk tegen en bleven achter bij wat men had gehoopt. De eerste die zich meldden zagen zich als voorvechter tegen het communisme. Maar dat bleken er niet voldoende te zijn. Uiteindelijk moesten carrièrevooruitzichten mensen over de streep trekken.
Al snel bleek dat men onder de strenge Duitse tucht kwam te vallen, die zwaarder was dan de Nederlanders gewend waren. Dat viel ook de Duitse officieren op. Met een zekere minachting besloten ze de toelatingseisen aan te passen. Er werd daarvoor ingestemd met de oprichting een niet-Duitse tak van de SS.
Uit later onderzoek bleek dat veel van deze vrijwilligers eigenlijk geen idee hadden met welke organisatie zij in zee waren gegaan. De aanmeldingsformulieren waren in het Duits, een taal die veel van hen niet spraken. Sommige mensen dachten er goed geld mee te verdienen, terwijl anderen juist op zoek waren naar avontuur of meer aanzien. Weer anderen dachten gewoon naar huis te kunnen terugkeren wanneer de klus in de Sovjet-Unie was geklaard, een kwestie van korte duur. Uit latere verhoren bleken er veel spijtoptanten tussen te zitten, wat al begon bij de confrontatie met de strenge Duitse tucht.
Dit legioen heeft uiteindelijk anderhalf jaar bestaan. Voor de Duitsers bleek zo’n legioen van verschillende nationaliteiten niet effectief. Doordat Duitsland steeds meer geconfronteerd werd met tegenoffensieven vanuit het Sovjet-Russische leger, werd er gezocht naar meer efficiënte eenheden.
Het uniform
Een nieuwe eenheid betekende ook nieuwe uniformen. Waar haalde je dat zo snel vandaan? Hier werd een praktische oplossing voor gevonden. Bestaande Nederlandse uniformen werden omgebouwd tot Duitse exemplaren. Na de oorlog bleek dit pijnlijk voor de fabrikanten. In verschillende jasjes, die van het legioen zijn opgedoken, bleken de labels van Nederlandse kleermakers er nog in te zitten. Zij hadden in de jaren ’30 nooit het voornemen gehad om deze voor het Duitse leger te maken.
Het omgebouwde uniform deed ertoe. Het versterkte het gevoel van een Nederlandse herkenbaarheid, een achterliggende ideologie bij deze eenheid.
Het exemplaar in het museum is zo’n omgebouwde versie van een veldgrijs uniform volgens de voorschriften uit 1934. Een vergelijking met een ander exemplaar uit de collectie van hetzelfde model laat zien dat de knopen, de kraag en de epauletten zijn omgewisseld (de knoopsgaten bleken eigenlijk te groot voor de Duitse variant). Daarnaast zij er emblemen toegevoegd zoals een adelaar met hakenkruis, een Nederlandse driekleur en een naamlint op de mouw met ‘Freiwillige Legion Niederlande’.
Het SS-Freiwillige Legion Niederlande uniform is te zien in de themaruimte ‘Oorlogen’.
"Weet met wie je in zee gaat. Eerst vele mooie praatjes om je binnen te halen. Later spijt en verwijten." Paul van Brakel, conservator
