Een deur als kunstwerk

In 2024 kreeg het Nationaal Militair Museum een bijzonder object in langdurig bruikleen van het Historisch Centrum Limburg. Het betrof een beschilderde deur uit een voormalige wapenopslag in Maastricht. Wie beschilderde de deur, wat staat erop en wat maakt de deur zo bijzonder?

De beschilderde deur met daarop afgebeeld een musketier (Langdurig bruikleen Historisch Centrum Limburg).

Van klooster tot wapenopslag

De beschilderde deur is afkomstig uit het voormalige Oude Minderbroedersklooster in Maastricht. Ten tijde van de Nederlandse Opstand, ook wel de Tachtigjarige Oorlog genoemd, werden kloosters opgeheven en werden de gebouwen voor andere doeleinden in gebruik genomen. Dat gebeurde ook met het Oude Minderbroedersklooster nadat Maastricht in 1632 definitief werd toegevoegd aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het klooster diende eerst als weeshuis en later als wapenopslag en militair hospitaal.

De Oude Minderbroederskerk in Maastricht.

De deur met de musketier afgebeeld in het album van Pickhardt in 1759.

Magazijnmeester blijkt ook kunstenaar

In 1759 legde magazijnmeester Egidius Pickhardt het interieur van het Maastrichtse arsenaal nauwkeurig vast in gedetailleerde prenten. Ondanks zijn eenvoudige afkomst bleek Pickhardt een getalenteerd tekenaar. Hij wist ieder vertrek van het arsenaal minutieus op papier vast te leggen. Dankzij zijn tekenaarskunsten weten wij vandaag de dag exact hoe het magazijn eruit heeft gezien.

Muurschilderingen en beschilderde deuren

Een bijzondere bijkomstigheid: op de tekeningen van Pickhardt stonden ook diverse muurschilderingen en beschilderde deuren en borden afgebeeld. Gezien zijn grote tekentalenten is het niet ondenkbaar dat de magazijnmeester ook de maker was van deze beschilderingen in het wapenmagazijn. Vier muurschilderingen betroffen heraldische wapens. In het eerste vertrek hing het wapen van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Aan de andere kant van de deur stond het familiewapen van stadhouder Willem V van Oranje-Nassau afgebeeld. In een andere ruimte waren de familiewapens van de twee commandeurs van de stad op de muur geschilderd.

Het ging om Willem VIII van Hessen-Kassel, die van 1723 tot 1747 gouverneur van Maastricht was, en diens opvolger, de Fries Hobbe van Aylva, die tot 1772 gouverneur bleef. Dit kan erop wijzen dat de maker van de muurschilderingen onder beide gouverneurs heeft gediend en dat de schilderingen rond 1750 zijn vervaardigd.

Eén van de beschilderde borden met daarop een grenadier afgebeeld.

Musketier op een deur vastgelegd

Het is interessant dat in de wapenopslag ook schilderingen zijn gemaakt van gewone soldaten. Verdeeld over drie ruimtes stonden zes levensgrote, op houten borden beschilderde figuren opgesteld. Aan de wapenrusting was te zien dat het om zogenaamde grenadiers ging. Deze soldaten waren binnen het leger gespecialiseerd in het werpen van handgranaten. Ze waren herkenbaar aan de mijtervormige hoofddeksels. Waarvoor deze bordvormige figuren hebben gediend is niet duidelijk. Op twee deuren had de schilder andere soldaten vastgelegd. Op één deur stond een zogenaamde jager afgebeeld. De jager was halverwege de 18e eeuw een nieuw type soldaat op het strijdtoneel. De jager droeg een groen uniform en was gespecialiseerd als scherpschutter. Op de andere deur stond een musketier afgebeeld.

Gered uit de afvalcontainer

Alle andere schilderingen zijn helaas in de loop der eeuwen verloren gegaan. De deur met de musketier ontsnapte ternauwernood aan hetzelfde lot. Tijdens een verbouwing lag deze deur namelijk al in een afvalcontainer toen deze door een oplettende Maastrichtenaar werd ontdekt en zo kon worden gered. Later is de deur teruggegeven aan het Historisch Centrum Limburg dat zich inmiddels in het Oude Minderbroedersklooster had gevestigd.

Uniformen

Eind 17e eeuw voerden de legers uniformen in. Ieder regiment droeg een uniform in een eigen kleurenpalet, waardoor soldaten elkaar op het slagveld beter konden herkennen. Vanaf 1753 droegen alle soldaten van de infanterie een donkerblauwe jas, waarbij de kleur of vorm van de kraag en de mouwomslagen per regiment verschilden.

Gewone soldaat centraal

Dankzij een tekening waarop de uniformen van alle regimenten van het Staatse leger in 1753 stonden afgebeeld, weten we dat de musketier die op de deur stond afgebeeld afkomstig was uit het regiment van gouverneur Hobbe van Aylva. Gewone soldaten zijn gedurende de eerste helft van de 18e eeuw slechts zelden goed op een schilderij vastgelegd. De deur vormt daarmee één van de weinige schilderingen waarop een gewone soldaat centraal staat en deze zo duidelijk in kleur staat afgebeeld. Dat maakt de schildering op de deur extra bijzonder en waardevol. Dankzij dit bijzondere schilderij weten we hoe het uniform van een gewone soldaat er halverwege de 18e eeuw uitzag en welke wapens hij droeg.