Schietstoel: redder in nood
In 1953 vloog de Koninklijke Luchtmacht voor het eerst met straaljagers van het type Gloster Meteor. Deze hadden nog geen schietstoel, waardoor ongelukken in die periode vrijwel altijd een dodelijke afloop kenden. Sinds de schietstoel standaard in alle jachtvliegtuigen is ingebouwd, heeft deze uitvinding wereldwijd het leven van duizenden jachtvliegers gered.
Een veilig jachtvliegtuig
De F-16 staat bekend als een veilig vliegtuig, maar ongelukken kunnen altijd gebeuren. Nederland heeft in totaal 213 toestellen gehad. Sinds 1979 zijn er 37 F-16’s verloren gegaan, waarvan dertien met dodelijke afloop. In de opleiding tot militair vlieger wordt veel tijd en aandacht besteed aan vliegveiligheid. Juist handelen in een fractie van een seconde kan je leven redden, dat weten vliegers als geen ander.
Bij het testen van een vroeg model schietstoel wordt de vlieger afgeschoten. Bron: NIMH.
Een belangrijk reddingsmiddel
Een belangrijk reddingsmiddel in het vliegtuig is de schietstoel. De F-16 is uitgerust met een geavanceerde schietstoel, de ACESII. Hiermee kan de vlieger zichzelf in veiligheid brengen als het vliegtuig onbestuurbaar wordt. Door aan een hendel te trekken wordt de cockpitkap weggeblazen en schiet de stoel uit het vliegtuig. Tegelijkertijd wordt een zuurstoffles geactiveerd die de vlieger ongeveer tien minuten van zuurstof kan voorzien. De computer berekent het beste moment om de vlieger en de stoel te scheiden. De stoel stort naar beneden, terwijl de vlieger zichzelf in veiligheid brengt met een parachute.
Zeldzame foto van het moment waarop de vlieger zijn schietstoel activeert. De weggeschoten cockpitkap is nog zichtbaar. Dit gebeurde tijdens een airshow in Amerika. Bron: ejectionsite.com.
Ergonomie van de cockpit
Opvallend aan de schietstoel van de F-16 is dat deze dertig graden naar achteren gekanteld is. Hierdoor ligt de vlieger aan beetje achterover in de stoel. In deze positie kan hij de hoge G-krachten die bij scherpe manoeuvres optreden beter opvangen. Dit is belangrijk omdat de vlieger bij een te hoge belasting zijn bewustzijn verliezen. Een andere belangrijke uitvinding om bewusteloosheid te voorkomen is de G-broek. Dat is een speciale broek die zichzelf automatisch met lucht oppompt en zo het bloed van de vlieger naar boven stuwt.
Schietstoelen in het museum
Twee schietstoelen in het Nationaal Militair Museum hebben een bijzondere herkomst. Ze zijn geschonken door luchtmachtpiloten die ooit zelf zijn gesprongen. Het was in die tijd gebruikelijk dat je de schietstoel als trofee mee naar huis kreeg. De oudste stoel is uit de beginperiode van de F-16. In 1983 sprong majoor Eduard Wiener uit zijn F-16 toen deze problemen kreeg boven Noord-Duitsland. De F-16 J-225 ging verloren. Dit was het vijfde toestel dat verloren ging sinds de introductie van de F-16 in Nederland in 1979.
Kapitein Jac Jansen
De tweede stoel met een geschiedenis is die van kapitein Jac Jansen. Jansen vloog laag over onbewoond gebied in de buurt van Goose Bay in Canada. De luchtmacht oefende hier in laagvliegen.
Deze manier van vliegen was in de Koude Oorlog belangrijk om onder de radar te kunnen blijven bij het aanvallen van doelen in vijandelijk gebied. Dat kon in het dichtbevolkte West-Europa niet geoefend worden, maar wel in Canada. Jansen moest er uit omdat zijn motor stopte met werken. Hij landde met zijn parachute in een boom en heeft een tijd geduld moeten hebben voordat hij gevonden was. Sindsdien is een touw een onderdeel van het overlevingspakket van de vlieger.
De schietstoel van de F-16, de ACESII, is te zien in de tentoonstelling F-16: 50 JAAR FAST FORWARD. De gele hendel aan de voorkant activeert de schietstoel.
Autonoom vliegen
Als autonoom autorijden mogelijk is, waarom dan niet autonoom vliegen? Onlangs heeft de Amerikaanse luchtmacht succesvol een F-16 autonoom laten vliegen, zonder piloot aan boord. Met behulp van kunstmatige intelligentie kon de onbemande F-16 niet alleen starten en landen maar ook Basic Fighter Manoeuvres en gesimuleerde gevechtsacties uitvoeren. Hoewel autonoom vliegen nog niet tot de dagelijkse realiteit behoort, kunnen vliegers voor hun veiligheid nog altijd rekenen op de schietstoel.
"Een vliegtuig verlaten met een schietstoel doe je niet voor je lol. Maar als het zover is redt hij wel je leven." Alfred Staarman - Conservator
